Przeciwutleniacze, czyli antyoksydanty, to szeroko rozpowszechniona grupa związków chemicznych o charakterystycznych kolorach, które pełnią kluczową rolę w organizmach żywych, wykazując różne bioaktywne efekty. Te cząsteczki, które można znaleźć w wielu produktach roślinnych, odpowiadają za różne właściwości zdrowotne, zależnie od ich klasy oraz koloru. Ważnym aspektem jest to, że pełne korzyści zdrowotne mogą być osiągnięte dzięki synergistycznemu działaniu różnych przeciwutleniaczy. Na przykład, niektóre z tych związków są szczególnie skuteczne w zapobieganiu rozwojowi nowotworów, podczas gdy inne wykazują silniejsze działanie w kontekście chorób degeneracyjnych. W rzeczywistości istnieje ogromna liczba przeciwutleniaczy obecnych w żywności, a ich różnorodność może sprawić, że niektóre z nich będą bardziej efektywne w neutralizowaniu wolnych rodników niż inne (Patrice i wsp., 2016).
W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie naturalnymi przeciwutleniaczami, szczególnie tymi pochodzenia roślinnego, w produktach spożywczych. Jest to reakcja na wyniki badań wskazujących na potencjalnie niekorzystne skutki zdrowotne związane z długotrwałym spożywaniem syntetycznych przeciwutleniaczy. W przyrodzie istnieje wiele naturalnych źródeł tych związków, takich jak zioła, przyprawy, nasiona, owoce i warzywa (Lourenço i wsp., 2019). Naturalne przeciwutleniacze roślinne można podzielić na trzy główne grupy: fenole, witaminy oraz karotenoidy (Sikora i wsp., 2008). Związki fenolowe, oprócz działania przeciwutleniającego, często wykazują także właściwości przeciwdrobnoustrojowe, przeciwgrzybicze oraz wpływają na walory smakowe i teksturalne produktów spożywczych (Soto-Vaca i wsp., 2012). W przypadku witamin, najważniejsze dla właściwości antyoksydacyjnych są witamina E i witamina C. Witamina E to grupa związków rozpuszczalnych w tłuszczach, obejmująca tokoferole i tokotrienole, które można znaleźć w roślinach strączkowych oraz zbożach. Witamina C jest natomiast rozpuszczalna w wodzie i występuje w wielu owocach oraz warzywach. Karotenoidy, w tym β-karoten, α-karoten, likopen i luteina, są z kolei głównie obecne w owocach i warzywach, a oprócz właściwości przeciwutleniających pełnią również rolę barwników spożywczych (Hussain i wsp., 2012).
Ocena wpływu diety na stan zapalny organizmu jest stosunkowo nową koncepcją, w której analizuje się żywność i składniki odżywcze pod kątem ich działania prozapalnego lub przeciwzapalnego. Diety o charakterze prozapalnym lub o wysokim wskaźniku DII (Dietary Inflammatory Index) są związane z wyższym ryzykiem obniżonej funkcji poznawczej i gorszymi wynikami w testach poznawczych. Z kolei stosowanie diet ubogich w substancje prozapalne, jak na przykład dieta śródziemnomorska, która obfituje w różnorodne pokarmy roślinne bogate w bioaktywne związki, przynosi korzystne efekty w zakresie zdrowia poznawczego. W diecie śródziemnomorskiej, a także w innych popularnych wzorcach żywieniowych, takich jak dieta DASH czy MIND, obecność polifenoli jest kluczowa, gdyż pomagają one w tłumieniu stanów zapalnych, co z kolei może wspierać funkcje poznawcze (Assman i wsp., 2018).
Interesującym odkryciem jest to, że Freitas i wspólnicy, badając skład ananasa, stwierdzili wysoką zawartość bioaktywnych związków, takich jak karotenoidy (w tym β-karoten) oraz witamina C, w skórkach i rdzeniach tego owocu, co czyni je potencjalnym źródłem silnych właściwości przeciwutleniających (Freitas i wsp., 2015). Z kolei badania przeprowadzone przez George’a i Kaur wykazały, że pomidory, zwłaszcza ich skórki, zawierają znacznie wyższe stężenie przeciwutleniaczy, takich jak likopen, kwas askorbinowy oraz związki fenolowe, w porównaniu do miąższu (George i wsp., 2004). Oba te badania wskazują, że spożywanie owoców i warzyw w całości, bez usuwania skórki, może pozytywnie wpłynąć na zwiększenie podaży przeciwutleniaczy w diecie, co z kolei może przynieść korzyści zdrowotne.
Bibliografia:
- Patrice, T., Rozec, B., Sidoroff, A., Blanloeil, Y., Despins, P., & Perrigaud, C. (2016). Influence of Vitamins on Secondary Reactive Oxygen Species Production in Sera of Patients with Resectable NSCLC. Diseases (Basel, Switzerland), 4(3), 25. https://doi.org/10.3390/diseases4030025
- Lourenço, S. C., Moldão-Martins, M., & Alves, V. D. (2019). Antioxidants of Natural Plant Origins: From Sources to Food Industry Applications. Molecules (Basel, Switzerland), 24(22), 4132. https://doi.org/10.3390/molecules24224132
- Sikora E., Cieślik E., Topolska K. Źródła naturalnych przeciwutleniaczy. Acta Sci. Pol. Technologia. Aliment. 2008;7:5–17
- Soto-Vaca, A., Gutierrez, A., Losso, J. N., Xu, Z., & Finley, J. W. (2012). Evolution of phenolic compounds from color and flavor problems to health benefits. Journal of agricultural and food chemistry, 60(27), 6658–6677. https://doi.org/10.1021/jf300861c
- Hussain A., Larsson H., Olsson M.E., Kuktaite R., Grausgruber H., Johansson E. Is organically produced wheat a source of tocopherols and tocotrienols for health food? Food Chem. 2012;132:1789–1795. doi: 10.1016
- Assmann, K. E., Adjibade, M., Shivappa, N., Hébert, J. R., Wirth, M. D., Touvier, M., Akbaraly, T., Hercberg, S., Galan, P., Julia, C., & Kesse-Guyot, E. (2018). The Inflammatory Potential of the Diet at Midlife Is Associated with Later Healthy Aging in French Adults. The Journal of nutrition, 148(3), 437–444. https://doi.org/10.1093/jn/nxx061
- Freitas, A., Moldão-Martins, M., Costa, H. S., Albuquerque, T. G., Valente, A., & Sanches-Silva, A. (2015). Effect of UV-C radiation on bioactive compounds of pineapple (Ananas comosus L. Merr.) by-products. Journal of the science of food and agriculture, 95(1), 44–52. https://doi.org/10.1002/jsfa.6751
- George B., Kaur C., Khurdiya D., Kapoor H. Antioxidants in tomato (Lycopersium esculentum) as a function of genotype. Food Chem. 2004;84:45–51. doi: 10.1016/S0308-8146(03)00165-1.
